Вынішчэньне савецкіх ваеннапалонных у горадзе Гомелі

У Гомелі ў розны час размяшчаліся 3-і і 4-ы вайсковыя зборна-перасыльныя пункты і  чатыры Дулага: 121-ы, 142-ы, 220-ы і 270-ы. Найбольш вядомымі З'яўляюцца Дулаг - 220 і Дулаг-121.

У верасні 1941 г.камандаваннем нямецка-фашысцкіх войскаў у паўночна-заходняй частцы г. Гомеля - у межах вуліц Савецкай, Тэльмана, Паротавай і завулка ваеннага быў арганізаваны лагер для савецкіх ваеннапалонных пад назвай «Цэнтральны перасыльны лагер ваеннапалонных №121» («Дулаг-121»), які праіснаваў да 10.10.1943 г. з архіўных дакументаў вынікае, што акрамя ваеннапалонных у лагеры таксама утрымлівалася грамадзянскае насельніцтва, сваякі партызан, у тым ліку і непаўналетнія.

Акрамя Дулага-121 у Гомелі таксама функцыянавала тры лагеры для ваеннапалонных, адзін з якіх размяшчаўся ў доме № 1 па вул.Паўночнай (шашэйнай) у г. Гомелі на 1 тыс. чалавек; два лагеры – У Г. Нова-Беліцы, агульнай колькасцю на 2,5 тыс. чалавек».

Рэжым У гэтым лагеры па сваёй жорсткасці амаль не адрозніваўся ад рэжыму, які існаваў у канцлагерах.

Перш за ўсё, лагер быў арганізаваны ў памяшканнях, цалкам непрыстасаваных для жылля, у якім адсутнічалі не толькі нары, але і не было столі, падлогі і вокнаў. Ён быў уладкаваны ў стайнях аднаго з кавалерыйскіх палкоў, які дыслакаваўся да вайны ў Гомелі. У гэтым, зусім не абсталяваным лагеры, гітлераўцы прымудраліся ўтрымліваць 30-35 тысяч, а часам і да 60 тысяч савецкіх ваеннапалонных. Вынікам гэтага была празмерная цесната, якая даходзіла да таго, што людзі зусім не мелі месца, дзе можна было б стаяць, а не толькі ляжаць. Значная частка ваеннапалонных была вымушана знаходзіцца пад адкрытым небам, незалежна ад пары года і стану надвор'я.

Ігнаруючы міжнародныя законы аб парадку вядзення вайны і правілаў утрымання ваеннапалонных, фашысты марылі людзей голадам, тым самым наўмысна выракалі іх на пакутлівую смерць.

Пагаршала становішча ваеннапалонных адсутнасць элементарнай медыцынскай дапамогі. Гітлераўцы не давалі ваеннапалонным нават вады для пітва і мыцця. У лазню іх не вадзілі, бялізны не мянялі. Наўмысна створаныя невыносныя для чалавека ўмовы спарадзілі розныя эпідэмічныя захворванні, з прычыны якіх савецкія людзі гінулі ў масавай колькасці.

У лагеры нацысты ўвялі сістэму цялесных пакаранняў, вінаватых за найменшае парушэнне лагернага парадку прывязвалі да слупа, пасля гэтага Каты па-зверску збівалі іх гумовымі дубінкамі, палкамі, прыкладамі, дротам. Зняволеным наносілі нажавыя раненні толькі за тое, што яны не віталі немцаў. Мелі месца факты збівання і расстрэлу ваеннапалонных дзеля забавы. Узімку ж фашысты забівалі ваеннапалонных шляхам замарожвання, абліваючы халоднай вадой альбо раздзяваючы і прывязваючы да слупа.

Галодных знясіленых савецкіх грамадзян фашысты прымушалі выконваць катаржную працу. Працягласць працоўнага дня даходзіла да 15 гадзін. Ваеннапалонныя выкарыстоўваліся на пагрузцы боепрыпасаў, капанні процітанкавых равоў, з запрагалі па 10-15 чалавек у калёсы і вазілі такім чынам цэгла, дровы і іншыя грузы.

Штодзённая смяротнасць сярод ваеннапалонных дасягала 500 чалавек. Многія грамадзяне даходзілі да стану адчаю і канчалі жыццё самагубствам, альбо правакавалі на расстрэл. У зімовы час смяротнасць дасягала 1000 чалавек у дзень. Каты не паспявалі вывозіць з лагера трупы загінуўшых. Тады гітлераўцы ўсталявалі за лагерам некалькі спецыяльных печаў, у якіх і спальвалі забітыя імі ахвяры. Такія печы працавалі круглыя суткі.

Згодна з актам спецыяльнай следчай камісіі «аб масавым вынішчэнні фашысцкімі захопнікамі савецкіх ваеннапалонных у горадзе Гомелі» ад 25.01.1945 за час існавання лагера нямецка-фашысцкімі захопнікамі знішчана больш за 110 тысяч савецкіх ваеннапалонных.

З акта спецыяльнай следчай камісіі вынікае, што фашысты нішчылі і хавалі ваеннапалонных з Гомельскага цэнтральнага перасыльнага лагера № 121:

1) у рове былога ціра, які размяшчаўся на тэрыторыі лагера, дзе пахавана каля 75000 ахвяр;

2) у спецыяльна прыгатаваных шляхам выбуху грунту ямах (там жа на тэрыторыі лагера), а таксама на вуліцах Тэльмана і Падгорнай;

3) у супрацьтанкавым рове, што знаходзіцца каля клінкернага завода, дзе пахавана да 20000 асоб; < / p>

4) у супрацьтанкавым рове, што знаходзіцца на 201 кіламетры чыгуначнай лініі Гомель — Жлобін, дзе пахавана да 2800 чалавек.

5) у ямах каля элеватара і іншых месцах.

Апошнім актам зверстваў нямецка-фашысцкіх захопнікаў над савецкімі ваеннапалоннымі Гомельскага лагера № 121 было масавае знішчэнне ваеннапалонных у момант эвакуацыі лагера. 10 кастрычніка 1943 года нямецкая адміністрацыя, у сувязі з эвакуацыяй лагера, перадавала ў гарадскую бальніцу 600 хворых ваеннапалонных. Праз некаторы час немцы ўзарвалі бальніцу разам з якія знаходзіліся ў ёй хворымі савецкімі грамадзянамі.